تاريخچه و سير تكاملي آیندهپژوهی در جهان
اولین دوره آموزشی آینده پژوهی در سال ۱۹۶۳ توسط Jim Dator در انستیتیو Virginia Polytechnic تدریس شد. او جزء اولین کسانی بود که دورههای منظم آیندهپژوهی را برگزار کرد و از آن زمان در آیندهپژوهی، تحقیقات و مشاوره بسیار فعال بوده است. کنکاشهای عمده وی به طور گسترده در آینده قانون، حکومتداری، گردشگری و فضا بوده و تمرکزش بر تواناییهای حکومتی آینده بهویژه در بخش قضایی کشورهای استرالیا، نیوزلند، سنگاپور و امریکا بوده است.
مدت کوتاهی پس از او Wendell Bell دورههای آموزشی خود را در دانشگاه Yale شروع کرد. Wendell Bell را باید از برجستهترین آیندهپژوهان دانست. او دارای تسلط کافی و نگرشی جامع بر حوزههای گوناگون دانش آیندهپژوهی است. آینده پژوهی و تغییرات اجتماعی، ارزشهای بشر و اخلاق جهانی و اخلاق گرایی و ملی گرایی از حوزه های مورد علاقه وی میباشند.
در سال ۱۹۷۴ اولین دوره فوقلیسانس برای آیندهپژوهی در دانشگاه Houston توسط Jib Fowles و Chris Dede برپا شد. بعدها مشابه این دوره در دانشگاههای ماساچوست، آکرون، مینه سوتا، یو اس سی و دانشگاه ایالتی پورتلند نیز دایر شد. آيندهنگاری يا مطالعات آينده که به نام (Futures Studies) معروف میباشد، يک حوزه پژوهشي -کاربردي جديد است که از عمر آن بيش از چند دهه نميگذرد. کشور ژاپن قديميترين کشوري است که از سال 1919 وارد اين حوزه شد و 92 سال است که در این حوزه فعاليت ميکند. کشورهاي آسيايي از سال 1948 با 63 سال سابقه و آمريکا از سال 1960 با 51 سال سابقه، پرسابقهترین کشورها از نظر فعالیت در این حوزه میباشند.
Ben Martin 5 عامل افزایش رقابت، افزایش محدودیت در اعتبارت عمومی، افزایش پیچیدگی، افزایش قابلیت علم و تکنولوژی، تغییر قراردادهای اجتماعی میان علم و تکنولوژی از یک سو و جامعه از سوی دیگر را محرکهایی میداندکه باعث علاقهمندی به آیندهپژوهی شدهاند.
سوابق نشان میدهد که در دنيا، دانش آموختگان اين رشته 46 درصد در مقطع کارشناسي ارشد، 16 درصد در دوره ی دکترا و 19 درصد در دوره کارشناسي تحصیل می کنند.
تاريخچه و سير تكاملي آیندهپژوهی در ایران
آیندهپژوهی در ایران را میتوان به چند دوره تقسیم کرد. دوره قبل از انقلاب، که در آن کارهای معدودی انجامشده است؛ اما اثر زیادی از آنها باقی نمانده است. دوره دوم تا قبل از سال 1383 است که درواقع صرفا نامی از آیندهپژوهی مطرح بوده و در مواقعی صحبتها و ترجمههایی صورت گرفته است؛ و بطور جدی کار آیندهپژوهی صورت نگرفته است. از سال 1383 تا 1387 دورهی سوم آیندهپژوهی در ایران شکل گرفت؛ که مرکز آیندهپژوهی وزارت دفاع بهعنوان اولین نهاد رسمی آیندهپژوهی در ایران تأسیس شد. این موضوع شرایط را برای توسعه آیندهپژوهی در فضای نهادی و آکادمیک ایران فراهم میکند. نهادهای غیررسمی دیگری قبل از این نهاد در کشور وجود داشتهاند، اما اولین نهاد رسمی در حوزه آیندهپژوهی، همین نهاد است. از سال 1387 تا 1389 دوره چهارم آیندهپژوهی میباشد که موجب شکلگیری رشته آیندهپژوهی شد؛ و این خود باعث رسمیت بخشیدن آیندهپژوهی در کشور ما میباشد. از سال 1389 تا امروز نیز دوره پنجم آیندهپژوهی نام دارد؛ در این دوره فعالیتهای اجرایی آیندهپژوهی انجام شده و قوت میگیرد. دانشگاه تهران نیز از سال 1389 مهمترین و گستردهترین گروه آیندهپژوهی را در سطح کشور راهاندازی کرده است و در مقطع دکترا دانشجو میپذیرد.
درخواست تاسیس رشته آینده پژوهی در سلامت و پذیرش دانشجوی دکتری تخصصی – پژوهشی (Ph.D. by Research) در سال 1395 از طرف پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمان مطرح گردید. در ادامه و پس از رایزنیهای انجام شده، در جلسهای که در تاریخ 1396.11.30 برگزار شد، مقرر گردید این رشته به عنوان زیر مجموعهای از گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی کرمان و به صورت یک بخش راهاندازی شده و در دراز مدت به عنوان گروه آموزشی مجزا با اعضای اختصاصی ادامه به کار دهد.
ماموریت و رسالت رشته آیندهپژوهی در سلامت
در ده سال آينده همگام با دنياي درحال تغيير، دانشآموختگان اين رشته جايگاه خود را در عرصههاي مختلف نظام سلامت در نقشهای آموزشی، پژوهشی، مشاورهای، سیاستگذاری، مدیریتی و رهبری تثبيت مینمایند و در سطح ملي سیاستهای اثربخش و کارآمد درجهت حفظ، تأمین و ارتقای سطح سلامت جامعه ارائه میدهند.
رسالت این رشته، تربیت نیروهای مطلع، توانمند و مسئولیتپذیر است که به شکلی آگاهانه، عاملانه و پیشدستانه، با ایجاد يك باور جمعی و تعامل با سازمانها و افراد مطلع، در تلاشی نظاممند، با ارائهی مشاوره تخصصی مبتنی بر شواهد، به ساخت آیندهای مطلوب برای سلامت کشور اهتمام مینمایند.
دانشآموختگان این رشته، نقشهای متفاوتی، اعم از نقشهای مدیریتی، سیاستگذاری، طراحی و برنامهریزی، مشاورهای و نقش اجرایی را چه در سطح ملی و چه در سطوح دانشگاهها میتوانند ایفا نمایند.