باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده ماهان كرمان یكی از نمونه باغ تختهای ایرانی است كه از شرایط مساعد طبیعی ممتازترین بهره برداری را نموده است. باغ شاهزاده، ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (١٢٩٨ ه . ق تا ١٣٠٩ ه. ق) احداث گردید كه با مرگ وی ساخت باغ ناتمام ماند. محل استقرار این باغ در نزدیكی مقبره «شاه نعمت الله ولی» در دامنه ارتفاعات جوپار است.
وجود خاك حاصلخیز، آفتاب لازم، وزش باد ملایم و نسیم و بالاخره دسترسی به آب (قنات تیگران) امكان ایجاد باغی در آن مقیاس را در گسترهای خشك و بی آب و علف، معجزه گونه فراهم ساخته است.
باغ تخت شاهزاده در دامنه ارتفاعات جوپار به مساحت٥/٥ هكتار با شكلی مستطیلی با شیبی حدود ٦/٤% شكل گرفته و حصاری بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا میسازد.
آب منبع حیات بخش این باغ از بخش فوقانی باغ داخل میگردد. محورهای اصلی و فرعی و تختهای مسطح در نظر ویژهای آبیاری شده و سبز انبوه و كم نظیری را در چارچوب طرح باغ به وجود آورده است.
نهر آبی كه وارد باغ میگردد در جهت طولی باغ به گونهای توزیع می گردد كه علاوه بر آبیاری كرتها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین كه شرایط اولیه باغ تختهای است بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشرهها و آبشارها به عنصر اصلی كیفیت بخش باغ بدل میگردد.
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت كه بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فواره های آنها به مطبوعیت باغ میافزاید.
بناهای باغ عبارتند از كوشك اصلی یعنی سكونتگاه دائمی و یا فصلی مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال كرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است كه برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شدهاند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مركب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شدهاند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ كه از ویژگی های اصلی باغ تختها میباشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دید روهای ممتد در جهت طولی باغ از كوشك اصلی به سایر قسمتهای باغ و بالعكس از سردر خانه غنای خاصی به زندگی در باغ میدهد. مناظر بیرونی باغ كه از داخل و یا از بیرون باغ قابل رؤیت هستند، در نمایش تضاد دو كیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونههای كم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده میباشد.
نظم درختكاری، انتخاب مناسب گیاهان در ایجاد سایه و یا رنگ آمیزی متناسب در فصل های مختلف باغ ارزش های استثنایی ای را برای آن تعریف میكند.
باغ فتح آباد
باغ، عمارت فتح آباد با نام دیگر باغ بیگلربیگی از جمله باغهای تاریخی کرمان است که در سال 1218 ه. ش توسط فضلعلی خان قراباغی ملقب به بیگلربیگی، حاکم وقت کرمان در زمان حکومت محمد شاه قاجار
پی ریزی و توسط فرزند او حسینعلی خان به اتمام رسید.
این باغ تاریخی که از آن به عنوان الگوی احداث باغ شازده ماهان یاد می شود با عرصه 140000 و اعیانی 4000 متر مربع که از آن باقی مانده در میان مزرعه فتح آباد واقع شده و آب آن از طریق یکی از پرآب ترین و مشهورترین قناتهای کرمان با نام قنات فتح آباد تأمین می شده است.
اصلی ترین بنای مجموعه، عمارت مرکزی با دو بال جنوبی می باشد که هسته اصلی مجموعه را شکل می دهد. پس از آن، عمارت چهارفصل با قرارگیری در سمت شرق عمارت مرکزی، به منظور تفریح مورد استفاده قرار می گرفته است.
تزئینات گچبری این دو بنا به عنوان الگوی تمامی تزئینات گچبری بناهای تاریخی استان شناخته شده و آبنمای طویل محور اصلی باغ با طول 120 متر در نوع خود بی نظیر است.
همچنین در بخش کشاورزی، محصولات متنوع و فراوانی که در گذشته در این باغ کشت می شده اند آن را زبانزد خاص و عام کرده بود. باغ فتح آباد ازموقوفات مرحوم رستم خان امیری است که در تاریخ دی ماه 1352 وقف گردیده است. این باغ در تاریخ 12 بهمن 1381 با شماره ثبت7284 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده .
گنبد جبلیه
گنبد جبلیه یا گنبد گبری که در شهر کرمان قرار دارد یکی از نقاط دیدنی این شهر است و یکی از زیباترین آثار هنر معماری ایران به شمار می رود.
این گنبد که در ضلع غربی میدان صاحب الزمان واقع شده، تاریخ بنای آن به اواخر دوره ساسانی و یا اوایل دوره اسلامی باز می گردد. ساختمان گنبد از استحکام بالایی برخوردار است و علت آن را در استفاده از شیر شتر به جای آب می دانند.
این گنبد ۸ ضلعی تماما از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به ۳ متر میرسد. در ۸ طرف گنبد جبلیه، ۸ در به عرض ۲ متر قرار دارد که امروزه تنها یکی از آنها باز است.پ
سقف گنبد از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.
از تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی ذکر نشده است. سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران مینویسد: «از قبرستان که رد میشوید یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره میباشد. این محل را جبلیه مینامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.» ایرانیان معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است.
برخی این گنبد را متعلق به سلجوقیان میدانند. ولی این ادعا درست نیست. جبلی تحریف یافته کلمه گبری است و بر طبق قواعد اشتقاق های فارسی گ به ج بدل شده است. قدمت این گنبد را از این کلمه که آن را گنبد گبر نیز گفته اند میتوان حدس زد که شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است. گرچه استیل آن با استیل آتشکده تطابق ندارد. از سبک معماری آن نیز استنباط میشود بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی میباشد که اوایل اسلام تعمیر و مرمت شده است و یا اینکه در اوایل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده است. در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده اند که از تفرجگاه های کرمان است.
گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به ثبت آثار ملی رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت به گنجینه جبلیه (کتیبه های تاریخی) تبدیل شد.
از کتیبه های موجود در این گنجینه میتوان به کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر بافت اشاره کرد. این کتیبه یکی از قدیمی ترین کتیبه های موجود در این گنجینه است که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شمال شهر رابر آبادی آبدر اشکان (اشکون) واقع در شهرستان بافت است. این کتیبه بر روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی اجرا شده است.
کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری میشود. این سنگ در سال ۱۳۷۷ توسط احمد ایلاقی کشاورز دهستان قائم آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد. این سنگ با ابعاد ۲۶ در ۲۲ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است. یکی نوار حاشیه ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است.
در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه جبلیه سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان نیز به چشم میخورد. به گفته دکتر باستانی پاریزی مورخ معاصر کرمانی، وی در امر تالیف کتاب تاریخ کرمان با پدرش همکاری داشته است.
در بین وقف نامه های سنگی موجود در گنجینه جبلیه، کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان نیز جالب توجه است. این وقف نامه بعد از تخریب آتشکده، توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان کرمان به این سازمان منتقل شد و هم اکنون در این گنجینه نگهداری میشود. این وقف نامه مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری است.
این بنا در ۲۹ آذر ۱۳۱۶ به شماره ۲۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ارگ راین
ارگ راین که یکی از بزرگترین بناهای خشتی معروف جهان است با ۲۲ هزار متر مربع بر فراز تپهای با عظمت قرار گرفته است.
به گفتهی تاریخ نگاران، راین منطقهای با قدمت و تمدن کهن، مربوط به زمان ساسانیان است. این منطقه که به واسطه قرار گرفتن در بزرگراه غرب به شرق و مسیر کرمان به جیرفت و بندرعباس،دارای موقعیت مناسبی بود،طی مرور زمان به یکی از مراکز داد و ستد کالا، بافت پارچههای ارزشمند خراسانی، مصری و عراقی و مرکز ساخت صنایع دفاعی مانند شمشیر و تفنگ تبدیل شد.
این قلعه که تماما از خشت خام ساخته شده، تنها دارای یک ورودی است که در سمت شرقی آن واقع شده است و به وسیلهی سردر بزرگ و باشکوهی به محوطهی داخی راه می یابد. همانند ساختار یگانهی تمامی ارگها، ارگ راین نیز دارای بخش عامه نشين و اعيان نشين است که فضاهای معماری مورد نياز مردم از جمله زورخانه، مکتب خانه، سرباز خانه، بارانداز، ساختمان قرنطینه، مسجد، انبار و اصطبل در آن ديده میشود.
همچنین این ارگ دارای بخشهای دیگری چون بخش نگهبانی است که در نزدیکی درب ورودی آن قرار گرفته است و از قسمت فوقانی با منفذی مربع شکل به سمت پایین دید دارد که در گذشته نگهبانان از این نقطه ورود و خروج افراد را کنترل و مورد بررسی قرار میدادند. به علاوه در قسمت ورودی ارگ راین جایگاه آهنگران و افرادی که به شغل چاقو سازی و ساخت ابزار فلزی مشغول بودهاند به چشم میخورد.
ارگ بم
ارگ بم بزرگترین بنای خشت و گلی جهان است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان و در جنوب شرقی ایران قرار دارد.این ارگ، در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
این بنا پیش از سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده و تا سال ۱۸۵۰ میلادی بهکار گرفته میشدهاست.
در ۵ دی ۱۳۸۲، زمینلرزهای شدید در این منطقه رخ داد که در پی آن این بنا تا اندازه زیادی تخریب شد.
ویژگیها
مساحت این ارگ، نزدیکبه ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع است و دیوارهایی به بلندی ۶ تا ۷ متر و درازای ۱۸۱۵ متر گرداگرد آن هستند.
در معماری این شهر باستانی، دو بخش جدا از هم دیده میشوند:
* بخش حکومتی که در درونیترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب است.
* بخش رعیتنشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصلکننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیکبه ۴۰۰ خانه و ساختمانهای عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.